مقدمه
در سال‌های اخیر، فیبرو اسکن (FibroScan) به یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تشخیص و پیگیری بیماری‌های کبدی تبدیل شده است. بیماران مبتلا به کبد چرب، هپاتیت B یا C و حتی کسانی که دچار افزایش آنزیم‌های کبدی هستند، با این سوال مواجه‌اند که:
«چه زمانی باید فیبرو اسکن انجام دهم؟ و هر چند وقت یک‌بار باید آن را تکرار کنم؟»
در این مقاله از کلینیک تخصصی گوارش کوروش، به‌صورت علمی و درعین‌حال ساده توضیح می‌دهیم که بهترین زمان انجام فیبرو اسکن برای بیماران مختلف چه موقع است و چرا انجام به‌موقع این تست می‌تواند از پیشرفت بیماری به فیبروز یا سیروز جلوگیری کند.
فیبرو اسکن چیست و چرا اهمیت دارد؟
فیبرو اسکن دستگاهی است که با ارسال امواج صوتی خاص، دو شاخص کلیدی سلامت کبد را می‌سنجد:
-
درجه سختی کبد (Fibrosis Score) — بیانگر میزان زخم یا فیبروز در بافت کبد
-
میزان چربی در کبد (Steatosis Score یا CAP Score) — نشان‌دهنده مقدار تجمع چربی در سلول‌های کبدی
بر خلاف بیوپسی کبد که تهاجمی است و به بستری نیاز دارد، فیبرو اسکن بدون درد، سریع و کاملاً ایمن انجام می‌شود. به همین دلیل، پزشکان در کلینیک تخصصی گوارش کوروش از این روش برای پایش دوره‌ای بیماران کبدی استفاده می‌کنند.
چرا زمان انجام فیبرو اسکن اهمیت دارد؟
بیماری‌های کبدی معمولاً بدون علامت هستند. ممکن است بیمار سال‌ها دچار چربی یا التهاب در کبد باشد اما احساس خاصی نداشته باشد.
در چنین شرایطی، اگر فیبرو اسکن به‌موقع انجام نشود، بیماری به آرامی به سمت فیبروز (زخم بافت کبد) و سپس سیروز پیش می‌رود.
به همین دلیل، زمان‌بندی صحیح انجام این تست بسیار مهم است. پزشکان با استفاده از نتایج فیبرو اسکن می‌توانند:
-
شدت بیماری را تعیین کنند
-
روند درمان را ارزیابی نمایند
-
زمان تکرار تست را مشخص کنند
بهترین زمان انجام فیبرو اسکن برای بیماران مختلف
۱. بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
برای این بیماران، نخستین فیبرو اسکن باید در زمان تشخیص بیماری انجام شود تا وضعیت پایه کبد مشخص گردد.
اگر چربی کبد گرید 1 یا 2 باشد، پزشک معمولاً توصیه می‌کند فیبرو اسکن هر ۶ تا ۱۲ ماه یک‌بار تکرار شود.
در صورت کبد چرب گرید 3 یا افزایش آنزیم‌های کبدی، انجام تست هر ۳ تا ۶ ماه ضروری است.
در کلینیک تخصصی گوارش کوروش، بیماران کبد چرب تحت برنامه پیگیری دقیق قرار می‌گیرند تا روند درمان و پاسخ بدن به رژیم غذایی بررسی شود.
۲. بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B یا C
در بیماران مبتلا به هپاتیت، خطر ایجاد فیبروز و سیروز کبدی بسیار بالاست. بنابراین فیبرو اسکن نقش حیاتی در ارزیابی مرحله بیماری دارد.
توصیه متخصصان:
-
در مرحله اولیه بیماری، فیبرو اسکن هر ۶ ماه تا یک‌سال انجام شود.
-
در بیماران با فیبروز متوسط یا بالا (F2 تا F4)، تست باید هر ۳ تا ۶ ماه تکرار گردد.
-
در صورت تغییر دارو یا درمان ضدویروسی جدید، فیبرو اسکن پس از ۶ ماه از شروع درمان مجدد انجام می‌شود.
۳. بیماران با افزایش بی‌دلیل آنزیم‌های کبدی (ALT یا AST)
اگر در آزمایش خون، آنزیم‌های کبدی بدون علت مشخص بالا رفته باشند، پزشک برای بررسی ساختار بافت کبد، فیبرو اسکن را تجویز می‌کند.
در این بیماران معمولاً توصیه می‌شود:
-
فیبرو اسکن اولیه انجام شود تا علت احتمالی (چربی، التهاب یا فیبروز) مشخص گردد.
-
بر اساس نتیجه، هر ۶ ماه یک‌بار تست تکرار شود تا وضعیت کبد تحت نظر باشد.
۴. بیماران دیابتی یا مبتلا به چاقی شکمی
بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ یا چاقی مفرط در معرض خطر بالای کبد چرب هستند. حتی اگر علائم نداشته باشند، انجام فیبرو اسکن سالانه توصیه می‌شود.
در کلینیک تخصصی گوارش کوروش، این بیماران به‌صورت دوره‌ای تحت غربالگری فیبرو اسکن قرار می‌گیرند تا از بروز فیبروز و نارسایی کبد پیشگیری شود.
عوامل مؤثر بر زمان انجام فیبرو اسکن
علاوه بر نوع بیماری، چند عامل دیگر هم بر فاصله زمانی تکرار تست تأثیر دارد:
-
نتیجه آخرین فیبرو اسکن (F و CAP Score)
-
سن بیمار
-
وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، چربی خون یا فشار خون بالا
-
مصرف داروهای آسیب‌رسان به کبد
-
سبک زندگی و رژیم غذایی بیمار
پزشک فوق تخصص گوارش در کلینیک کوروش با در نظر گرفتن این عوامل، برنامه‌ی اختصاصی برای هر بیمار تنظیم می‌کند.
آیا انجام مکرر فیبرو اسکن ضرر دارد؟
خیر
فیبرو اسکن هیچ‌گونه اشعه‌ی مضر یا تهاجم فیزیکی ندارد و برخلاف سی‌تی‌اسکن یا بیوپسی، کاملاً ایمن است.
به همین دلیل حتی می‌توان آن را در کودکان، زنان باردار یا سالمندان نیز انجام داد.
انجام منظم این تست نه‌تنها ضرری ندارد، بلکه موجب می‌شود بیماری در مراحل اولیه شناسایی و درمان شود.
نشانه‌هایی که نیاز به فیبرو اسکن فوری دارند
اگر هر یک از علائم زیر را دارید، بهتر است بدون تأخیر تست فیبرو اسکن انجام دهید:
-
احساس سنگینی یا درد در سمت راست شکم
-
خستگی مداوم یا خواب‌آلودگی غیرطبیعی
-
زردی چشم‌ها یا پوست
-
بالا بودن مداوم آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون
-
سابقه خانوادگی بیماری‌های کبدی
در کلینیک تخصصی گوارش کوروش، بیماران با چنین علائمی بلافاصله تحت بررسی تخصصی و تست فیبرو اسکن قرار می‌گیرند.
نتیجه‌گیری
زمان مناسب انجام فیبرو اسکن بسته به نوع بیماری و شدت آسیب کبد متفاوت است.
به‌طور کلی:
-
بیماران کبد چرب خفیف: هر ۶ تا ۱۲ ماه
-
بیماران کبد چرب شدید یا هپاتیت فعال: هر ۳ تا ۶ ماه
-
بیماران دیابتی یا در معرض خطر بالا: سالانه
تکرار منظم فیبرو اسکن نه‌تنها روند درمان را مشخص می‌کند بلکه از پیشرفت به سمت فیبروز و سیروز کبدی پیشگیری می‌کند.
برای انجام فیبرو اسکن دقیق و مشاوره تخصصی، می‌توانید به کلینیک تخصصی گوارش کوروش مراجعه کنید؛ جایی که جدیدترین دستگاه‌های فیبرو اسکن و تیمی از متخصصان مجرب آماده‌اند تا سلامت کبد شما را بررسی و حفظ کنند.